Pneuma Podcast #7 - Συμπεριφορικές Εξαρτήσεις - Τζόγος και Gaming

(Τrailer επεισοδίου) Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στον εθισμό και στην εξάρτηση; Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι από άλλους. Αυτή η αίσθηση που έχουμε όλοι πλέον, ότι είμαστε κάπως εθισμένοι στα social media, δηλαδή που συνηθίζουμε να λέμε "είμαι εθισμένος στο Instagram", είναι αυτό που είναι γνωστό ως social media addiction ή και internet addiction. Είναι όντως εξαρτήσεις; Και, γενικότερα, η εξάρτηση υπήρχε και φοβόμαστε ότι θα υπάρχει πάντα στη ζωή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος πάντα θα ψάχνει να βρει τρόπους, είτε με ουσίες είτε με συμπεριφορές, για να βελτιώσει την ψυχολογική του κατάσταση.

(Αρχή επεισοδίου)

Γεια σας κυρία Νικολάου.

Καλημέρα!

Σας ευχαριστούμε πολύ που είστε σε ένα από τα podcast της Pneuma.

Εγώ ευχαριστώ για την πρόσκληση, Ευγενία, είναι τιμή μου.

Να είστε καλά. Σήμερα θα μιλήσουμε για τις εξαρτήσεις και, ως ψυχίατρος που έχετε αφιερώσει μεγάλο κομμάτι της επαγγελματικής σας πορείας σε αυτόν τον τομέα, είστε το πλέον κατάλληλο άτομο για να μας μιλήσετε για αυτό το θέμα.

Ελπίζω να μπορέσω να προσφέρω κάτι. 

Ευχαριστούμε πολύ.

Ας ξεκινήσουμε από την πρώτη και πιο απλή ερώτηση: τι σημαίνει εξάρτηση;

Εξάρτηση, με μία λέξη, είναι η απώλεια ελέγχου πάνω σε μία ουσία ή σε μία δραστηριότητα. Το αποτέλεσμα είναι η συμπεριφορά αναζήτησης αυτής της ουσίας ή της δραστηριότητας. Το άτομο, δηλαδή, δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να επιδιώκει τη χρήση της ουσίας ή την ενασχόληση με τη δραστηριότητα. Αυτό συνήθως, όχι απαραίτητα, περιλαμβάνει κάποια σωματικά συμπτώματα, όπως η τοξίκωση ή η έξαψη όταν παίζουμε τυχερά παιχνίδια, το στερητικό όταν διακόπτουμε. Και βέβαια το φαινόμενο της ανοχής, όπου χρειάζεται μεγαλύτερη ουσία ή περισσότερο χρόνο ενασχόλησης για το ίδιο αποτέλεσμα. Εξίσου σημαντικό είναι και το ψυχολογικό κομμάτι, δηλαδή η έκπτωση λειτουργικότητας, όπου το άτομο παραμελεί άλλες δραστηριότητες, όλα τα άλλα πεδία ζωής, τις προσωπικές σχέσεις, τις οικογενειακές, την εκπαίδευσή του, την προσωπική του φροντίδα, τις επαγγελματικές του δραστηριότητες  και επικεντρώνεται μόνο στη χρήση ή την ενασχόληση.

Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στον εθισμό και στην εξάρτηση;

Ουσιαστικά είναι τα ίδια πράγματα. Απλά έχει επικρατήσει να μιλάμε για εξάρτηση από ουσίες και εθισμός είναι μια για συμπεριφορική εξάρτηση. Δηλαδή δεν παρεμβάλλεται ουσία αλλά έχουμε μια εξάρτηση από μια δραστηριότητα. Το πιο κλασικό παράδειγμα είναι ο τα τυχερά παιχνίδια.

Και με τις ουσίες να ξεκαθαρίσουμε ότι αναφερόμαστε σε ναρκωτικά ή σε αλκόολ, έτσι;

Ναι σε ψυχοδραστικές ουσίες όπως τις λέμε. Δεν είναι όλες ναρκωτικές υπάρχουν και διεγερτικές και το αλκοόλ. 

Σήμερα, θα εστιάσουμε στις συμπεριφορικές εξαρτήσεις, οπότε να δούμε ποιες είναι αυτές για αρχή.  

Μέχρι στιγμής που μιλάμε σήμερα, 19 του μηνός και ώρα 2:00 το μεσημέρι, τα δύο έγκυρα παγκόσμια κατατακτήρια συστήματα ψυχιατρικής, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας, και εδώ τελειώνω, δεν αναφέρουμε άλλο σε τέτοια θέματα, θεωρούν έγκριτες μόνο δύο. Η μία είναι τα τυχερά παιχνίδια, βέβαια, συμπεριφορική εξάρτηση, εθισμός, ο τζόγος που λέμε, είτε διαδικτυακά είτε με φυσική παρουσία. Και το δεύτερο είναι ο εθισμός από τα παιχνίδια, διαδικτυακά και κονσόλας. 

Στον τζόγο κιόλας, νομίζω ότι έχουμε από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη σε εφήβους και σε νέους.

Ναι, κάποιες έρευνες μας δίνουν πολύ υψηλά ποσοστά στην Ευρώπη. Αυτό είναι γεγονός στην Ελλάδα και ειδικά σε χαμηλές ηλικίες, που είναι και το πιο ανησυχητικό. Δηλαδή έρευνες που έχουν γίνει στον μαθητικό πληθυσμό, έγκυρες έρευνες που γίνονται πανευρωπαϊκά, όντως η Ελλάδα έχει βγει αρκετά ψηλά.

Και όσον αφορά το gaming; Η αλήθεια είναι ότι έχουμε στο μυαλό μας την εικόνα ενός εφήβου, ο οποίος παίζει, αποτελεί ένα στερεότυπο που φαίνεται ότι έχει αρχίσει και σπάει, γιατί φαίνεται ότι ο μέσος όρος ηλικίας είναι πλέον στα 30 έτη. Ένα μεγάλο ποσοστό είναι άνω των 18 ετών. Οπότε είναι ένα θέμα που απασχολεί και παιδιά αλλά και αρκετά τους ενήλικες, κυρίως νεαρούς ενήλικες.

Κυρίως νεαρούς ενήλικες, όπως τα λες. Και τα ποσοστά για να μην τρομάζει ο κόσμος είπαμε ότι είναι γύρω στο 3% των παικτών για το gaming, το διαδικτυακό ή της κονσόλας. Κυρίως όμως είναι το διαδικτυακό, πρέπει να το πούμε και αυτό. Είναι περίπου 3% των παικτών που κινδυνεύουν να αναπτύξουν εθιστική συμπεριφορά.

Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ τους; Δηλαδή πού συγκλίνουν και πού διαφέρουν το gaming και ο τζόγος;

Καταρχάς, ο τζόγος υπάρχει από καταβολής κόσμου, έτσι; Αν κάποιος πάει σε ένα αρχαιολογικό μουσείο στην Ελλάδα, θα βρει ζάρια. Από πάντα ο άνθρωπος και, γενικότερα, η εξάρτηση υπήρχε, και φοβόμαστε ότι θα είναι και πάντα μέσα στη ζωή του ανθρώπου. Πάντα ο άνθρωπος θα ψάχνει να βρει τρόπους, είτε ουσίες είτε συμπεριφορές, για να βελτιώσει την ψυχολογική του κατάσταση. Τα τυχερά παιχνίδια λοιπόν είναι γνωστά. Δεν γίνεται αυτή τη στιγμή κάποια διαφοροποίηση, όπως είπαμε, μεταξύ των παιχνιδιών με φυσική παρουσία και των διαδικτυακών, θεωρούμε ότι κλινικά και ψυχιατρικά είναι το ίδιο. Αντίθετα, το gaming, τα παιχνίδια διαδικτυακά και κονσόλας, είναι ένα καινούργιο φαινόμενο. Τα διαγνωστικά τους κριτήρια βασίστηκαν πάνω στα κριτήρια των τυχερών παιχνιδιών και η συμπεριφορά περιγράφεται σαν μια συμπεριφορά εξάρτησης, όπως και τα τυχερά παιχνίδια. Εκείνο που διαφέρει φυσικά είναι το μέσο, το μέσον είναι άλλο. Και ακόμα τα παιχνίδια τα διαδικτυακά και τα κονσόλας είναι υπό επιστημονική διερεύνηση, και έχουμε και κάποιες ασυμφωνίες μεταξύ αυτών των κατατακτηρίων συστημάτων που σας είπα πριν, τα οποία δεν είναι της παρούσης βέβαια, απλώς το αναφέρω.

Αυτή η αίσθηση που έχουμε όλοι πλέον ότι είμαστε κάπως εθισμένοι από τα social media, δηλαδή συνηθίζουμε να λέμε τέλος πάντων οι άνθρωποι ότι «α, είμαι εθισμένη από το Instagram», «είμαι εθισμένος στο TikTok», αυτό που είναι γνωστό δηλαδή ως social media addiction ή και internet addiction. Δεν χρησιμοποιείται πολύ πια αυτός ο όρος, αλλά υπάρχει και αυτός. Είναι όντως εξαρτήσεις;

Από το 1995 χρησιμοποιήθηκε ο όρος internet addiction. Αρχικά όντως ήταν κάτι το γενικό – λέγαμε εξαρτημένος ή εθισμένος στο διαδίκτυο. Στην πορεία όμως διαπιστώθηκε με πάρα πολλές έρευνες ότι η εφαρμογή η οποία είναι επικίνδυνη για να αναπτυχθεί μια τέτοια συμπεριφορά, μέχρι στιγμής ξαναλέω, φαίνεται να είναι μόνο τα παιχνίδια. Οι άλλες εφαρμογές, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που ανέφερες, Ευγενία μου, δεν φαίνεται να προκαλούν τόσο ακραίες συμπεριφορές. Δεν το βλέπουμε.

Σίγουρα βλέπουμε μια υπερβολική χρήση, μια ενασχόληση που θα την πούμε παθολογική χρήση, θα την πούμε προβληματική χρήση. Επίσημα όμως δεν θεωρείται εξάρτηση. 

Λέτε βέβαια για την επιβεβαίωση που παίρνουν ίσως οι άνθρωποι μέσα από την επιβράβευση ουσιαστικά που νιώθουν από την πληροφορία που παίρνουν κάθε φορά, έτσι; Δηλαδή όλη αυτή η νέα πληροφορία είναι αυτό που προκαλεί την προβληματική αυτή χρήση.

Ναι, φυσικά και η κοινωνικοποίηση και πολλές άλλες μεταβλητές που ισχύουν για όλο το διαδίκτυο, για όλες τις εφαρμογές. Για τις συμπεριφορικές εξαρτήσεις που αναφέραμε προηγουμένως, για τον τζόγο και το gaming, ποιες είναι οι αιτίες; Από πού δηλαδή ξεκινάει όλο αυτό και το παθαίνει ένα παιδί, ένας ενήλικος, και κάποιος άλλος όχι;

Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι από τους άλλους. Τι σημαίνει ευαλωτότητα; Μπορούμε να πούμε έτσι πολύ γενικά ότι έχουμε ένα άτομο με συγκεκριμένα γονίδια, με μια συγκεκριμένη βιολογία, και με κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Αν σε αυτόν τον άνθρωπο δράσουν και κάποιοι εξωγενείς παράγοντες, τότε μπορεί δυνητικά να έχουμε μεγαλύτερη επικινδυνότητα. Όσον αφορά το gaming, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ελκυστικότητα αυτών των παιχνιδιών είναι τεράστια. 

Τα χρώματα, τα γραφικά…

Eίναι φοβερά, γοητευτικά και συναρπαστικά. Τα γραφικά, τα χρώματα, η παρουσία και η αμεσότητα, -είναι σε αληθινό χρόνο που παίζονται -, η ανωνυμία, η απουσία ηλικιακού ορίου ή γεωγραφικών ορίων. Η δυνατότητα δημιουργίας μιας ταυτότητας όπως την θέλω εγώ, μια νομιμοφάνεια ή και νομιμότητα, το ότι είναι προσβάσιμα και διαθέσιμα 24 ώρες το 24ωρο, 365 μέρες τον χρόνο και το ίδιο το μέσον αλλά και οι συμπαίκτες για να παίξεις, απουσία λογοκρισίας, καμία, και κάθομαι στο σπίτι μου και κάνω ό,τι θέλω. Όλα αυτά δημιουργούν άρση αναστολών. Άρα, αν είχες και την παραμικρή έτσι αναστολή να πάω π.χ. σε ένα καζίνο να παίξω, όταν είμαι στο σπίτι μου με τις πιτζάμες είναι πολύ πιο εύκολο. Και φυσικά αυτό οδηγεί σε αυτό που λέμε σε μεγαλύτερη εμβύθιση και απορρόφηση από αυτή την εικονική πραγματικότητα. Από το παιχνίδι στη συγκεκριμένη περίπτωση, το οποίο προκαλεί μια καθήλωση και βέβαια την ανάγκη, όπως είπαμε πριν, ανοχής, την ανάγκη για αύξηση του χρόνου σύνδεσης. Αυτά τα πληρούν με κάθε μέτρο αυτά τα γνωστά παιχνίδια, τα με πάρα πολλούς παίκτες, online, στα οποία αναλαμβάνεις και δημιουργείς έναν χαρακτήρα, τον avatar σου, τον οποίο τον φτιάχνεις όπως θέλεις. Οπότε ζεις αυτή την εικονική πραγματικότητα πάρα πολύ έντονα. Αυτά τα παιχνίδια δεν έχουν τέλος. Οπότε και αυτό δημιουργεί μία ανάγκη να ξανακάτσω στον υπολογιστή και να παίξω. Και φυσικά πάντα οι απαιτήσεις αυτών των παιχνιδιών είναι κατά τι μεγαλύτερες από τις ικανότητες του παίκτη. Αν ήταν πολύ εύκολα θα ήταν βαρετά, αν ήταν πολύ δύσκολα πάλι θα ήταν κουραστικά. Οπότε, με αυτό τον τρόπο, αυτά τα παιχνίδια πληρούν όλα αυτά που είπαμε πριν. Το ίδιο ισχύει και για τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια και τα δια ζώσης. Υπάρχουν και κάποιες άλλες κινητοποιητικές μεταβλητές. Δηλαδή, όταν αυτά τα παιχνίδια ή τα τυχερά παιχνίδια μου προσφέρουν μια διαφυγή, μια απόδραση από την καθημερινότητα, από κάποιες δυσκολίες που βιώνω, ενδεχομένως από κάποιες ψυχοπιεστικές καταστάσεις, μια ερωτική απογοήτευση, μια σχολική αποτυχία, ένας καυγάς με τους γονείς. Και δεν έχω μάθει άλλους τρόπους, λειτουργικούς - λειτουργικότερους, για να διαχειρίζομαι αυτές τις καταστάσεις. Και μαζί με αυτή την ανακούφιση και την αγχόλυση που έχω, εάν προσθέσουμε και κάποιες δεξιότητες που αποκτάς σε αυτά τα παιχνίδια, κάποιες στρατηγικές, έναν ηγετικό ρόλο που μπορεί να αναλάβω, την επιτυχία, την επίτευξη των στόχων μου όταν κερδίζω σε ένα παιχνίδι, όλη αυτή τη φαντασία που δημιουργεί το δικό μου avatar, την κοινωνικοποίηση με τους άλλους συμπαίκτες, ή αντίθετα, και την κοινωνική απομόνωση, ανάλογα τι θέλει ο καθένας.

Ναι, κάποιοι ξεκινούν τη διάθεση να κοινωνικοποιηθούν εκεί μέσα. Και αυτό μπορεί στην πορεία να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση έξω ή να επιλέγουν να είναι και πιο μοναχικοί. 

Ακριβώς. Όλο αυτό αυξάνει την αυτοεκτίμηση, που είναι το ζητούμενο, έτσι δεν είναι; Να ανακουφιστώ από το άγχος και να δυναμώσει η αυτοπεποίθησή μου.

 Άρα, συνήθως κάποιος για να δημιουργήσει μια τέτοιου τύπου προβληματική συμπεριφορά ξεκινάει από κάποιο είδος χαμηλής αυτοεκτίμησης και είναι κάτι που ψάχνει να το βρει εκεί μέσα.

Μπράβο, Ευγενία. Να συμπληρώσω μόνο ότι να μην υποτιμούμε καθόλου το πόση απόλαυση προσφέρουν αυτά τα παιχνίδια, πόση ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Είναι ψυχαγωγικά. Μην το υποτιμούμε αυτό. Και επανέρχομαι λοιπόν σε αυτό που είπες και, βεβαιότατα, εάν σκεφτούμε λοιπόν ότι ένα παιδί μπορεί να έχει κάποια θέματα, από ελαφρά μέχρι σοβαρά, όπως είπες. Μπορεί απλά να είναι εσωστρεφές, να μην είναι τόσο καλός μαθητής, να μην έχει τόσους πολλούς φίλους, να έχει κάποια θέματα στο σπίτι με τους γονείς του, σαν προσωπικότητα να μην τα καταφέρνει πολύ στις παρέες. Μπορεί και πιο σοβαρά πράγματα, να έχει υποστεί bullying, να έχει και κάποια ψυχιατρικά θέματα. Τα παιδιά με διαταραχή προσοχής ή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, στο φάσμα του άγχους, κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές. Και όταν ξαφνικά κάθονται πίσω από αυτό το μέσον και παίζουν και διαπιστώνουν ότι τα ξεχνάνε όλα, ξεφεύγουν και όχι μόνο αυτό, αλλά ότι τα καταφέρνουν. Έχουν αποτύχει δηλαδή στις παρέες, στο σχολείο, και εδώ βλέπεις ότι τα καταφέρνεις, ότι έχω χιλιάδες φίλους, ότι σε αυτό το παιχνίδι κέρδισα. Νομίζω ότι είναι ευλόγως κατανοητό ότι αυτό αυξάνει την ελκυστικότητα των παιχνιδιών και σε κάνει να επιθυμείς όλο και περισσότερο να παίζεις.

Πόσες ώρες χρειάζεται να απασχολείται κάποιος μέσα στην ημέρα για να θεωρήσουμε ότι αρχίζει και γίνεται προβληματική συμπεριφορά;

Ναι, κοίταξε, βάση των κριτηρίων μιλάμε για πάνω από 10 ώρες την ημέρα ή πάνω από 30-35 την εβδομάδα. Όμως, θα πρέπει και εδώ να τονίσουμε ότι δεν μιλάμε μόνο για τον απόλυτο, ποσοτικά, χρόνο. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε και το ποιοτικό κομμάτι, και βέβαια την ηλικία στην οποία βρίσκεται το άτομο. Εννοείται, όταν έχουμε ένα παιδί δημοτικού, τα κριτήριά μας είναι άλλα απ' ό,τι όταν έχουμε έναν νεαρό ενήλικα. Αν έχουμε κάποιον που διαβάζει για τη διατριβή του, τη μεταπτυχιακή, ότι μπορεί να δουλεύει και 15 ώρες την ημέρα, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι εξαρτημένος. Ενώ, αν όμως παίζει παιχνίδια 15 ώρες την ημέρα… Και εννοείται βέβαια ότι πρέπει να δούμε και τι του προσφέρει, τι του καλύπτει, ποια κενά του καλύπτει και ποιες άλλες δραστηριότητες της ζωής του παραμέλησε.

Αν δηλαδή αυτό λειτουργεί εις βάρος της λειτουργικότητάς του σε άλλα πεδία της ζωής του, δηλαδή τον απομακρύνει από την κοινωνικοποίηση, τον κάνει να χάνει άλλες δραστηριότητες, κτλ. 

Πολύ σωστά. Αν τον πάρουν τηλέφωνο οι φίλοι του και αυτός τα αφήσει όλα και βγει με τους φίλους του, δεν πρέπει να ανησυχούν τόσο οι γονείς. Αν όμως απορρίψει την πρόσκληση και κάτσει εκεί για να παίζει, αρχίζουμε και ανησυχούμε.

Πώς μπορεί να καταλάβει ένας γονιός ότι το παιδί του παρουσιάζει τέτοιες συμπεριφορές ή έστω και ένας νέος ενήλικος; Δηλαδή, τι συμπεριφορές θα πρέπει να παρατηρήσει για να αντιληφθεί ότι υπάρχει κάποιο θέμα;

Ναι, καταρχάς να μην πανικοβαλλόμαστε. Στις δομές μας έρχονται πάρα πολλοί γονείς οι οποίοι το πρώτο που μας λένε, όπως είπες και εσύ πριν, είναι ότι το παιδί μου είναι εθισμένο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το παιδί μου είναι εξαρτημένο από τα παιχνίδια. Δεν σημαίνει ότι όποιο παιδί παίζει λίγο παραπάνω απ' ό,τι θα ήθελε ο γονιός, είναι εξαρτημένο. Είπες εσύ πριν ότι το πιο σημαντικό είναι να δούμε το πώς αντιδρά το παιδί στα υπόλοιπα πεδία της καθημερινότητας. Αν οι βαθμοί του παραμένουν καλοί στο σχολείο, αν η κοινωνικοποίησή του είναι φυσιολογική, αν βγαίνει με τους φίλους του το Σαββατοκύριακο, αν στο σπίτι η συμπεριφορά του δεν έχει αλλάξει, δηλαδή αν του λένε οι γονείς 11:00 θα είσαι πίσω και είναι 11:00 πίσω το βράδυ, κοιμάται κανονικά. Το ότι ενδεχομένως παίζει και δύο-τρεις ώρες την ημέρα παιχνίδια δεν θα έπρεπε να μας ανησυχεί. Οι γονείς θα πρέπει να είναι βέβαια πολύ κοντά στο παιδί και να είναι παρατηρητικοί και να τα βλέπουν όλα αυτά. Αλλά ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη, μην τρελαινόμαστε κατευθείαν. Δυστυχώς, ή ευτυχώς – εγώ προσωπικά θεωρώ ευτυχώς – το διαδίκτυο ήρθε για να μείνει. Και τα παιχνίδια, όπως είπαμε και πριν, είναι πάρα πολύ ευχάριστα, θα τα παίζουν συνεχώς οι άνθρωποι.

Και σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν και καλά γιατί αναπτύσσονται και κάποιες δεξιότητες. Όντως είναι και ένας τρόπος κοινωνικοποίησης για πάρα πολλούς ανθρώπους. Βεβαίως, όταν δεν φτάνουν δηλαδή σε σημείο να προκύπτουν τέτοιου τύπου θέματα, έχουν και πολλά θετικά. 

Φυσικά, και αυτό πρέπει να το τονίζουμε πάντα.

Τι χρειάζεται να κάνει κάποιος σε μια τέτοια περίπτωση; Ένας γονιός συγκεκριμένα, ας πούμε;

Το πρώτο που έχει να κάνει είναι να μιλήσει ανοιχτά με το παιδί του, ξεκάθαρα. Και να εστιάσει στο ότι ανησυχεί, στο ότι νοιάζεται και φοβάται. Αφήστε κατά μέρος τον γονεϊκό έλεγχο και την επιβολή εξουσίας και τους κανονισμούς, και εστιάστε σε αυτό το κομμάτι: «Σε βλέπω ότι δεν θέλεις να βγαίνεις με τους φίλους σου και αυτό με ανησυχεί, που είναι και λογικότατο». Αφήστε το παιδί να μιλήσει, αφήστε το να σας πει γιατί του αρέσει να παίζει παιχνίδια τόσο πολύ και μην υποβαθμίσετε το γεγονός αυτής της τεράστιας ικανοποίησης που παίρνει. Μην αρχίσετε τις μομφές και τις επικρίσεις: «αντί να πηγαίνεις σινεμά κάθεσαι μόνος σου στο σπίτι και παίζεις», «αντί να βγεις με τους φίλους σου να πας σε μια αθλητική εκδήλωση». Αφήστε το – για κάποιο λόγο παίζει το παιδί. Αφήστε το να μιλήσει.

Πρέπει πρώτα δηλαδή να καταλάβουν για ποιο λόγο γίνεται αυτό.

Ακριβώς. Και θα ήταν πολύ καλό να έρθει η εισήγηση από το παιδί για το πώς θα ελέγξει λίγο αυτόν τον χρόνο, ο οποίος ενδεχομένως μπορεί να είναι και λίγο περισσότερος απ' όσο θα έπρεπε. 

Άρα αυτό, δηλαδή αν το βάζαμε σε ερώτηση, θα ήταν να ρωτήσει ένας γονιός το παιδί: «Πώς θα ήθελες να το διαχειριστείς αυτή την περίπτωση; 

Και πώς μπορώ να σε βοηθήσω εγώ να το διαχειριστείς;» Και όχι «θα κάνεις αυτό που σου λέω εγώ». Τώρα, αν ο γονιός ανησυχεί πάρα πολύ, μπορεί φυσικά να αποταθεί και σε κάποιον ειδικό μόνος του, για μια συμβουλευτική. Και επίσης πάντα έχει πολύ καλύτερο αποτέλεσμα όταν αδέλφια ή φίλοι μιλάνε με το συγκεκριμένο άτομο, παρά ο γονιός. Ο γονιός έχει και ένα ρόλο πάντα λίγο πιο φοβιστικό για το παιδί, κακά τα ψέματα. Υπάρχει αυτή η διαφορά.

Ναι. Άρα, εκεί νομίζω θα πρέπει να γίνει μια διαφοροποίηση ανάμεσα στο ότι αισθάνονται πολλές φορές οι γονείς ότι αυτό είναι θέμα οριοθέτησης, που είναι και θέμα οριοθέτησης φυσικά, αλλά την άλλη επειδή πολλές φορές είναι και μια κραυγή για βοήθεια ή για προσοχή στην πραγματικότητα, πρέπει πρώτα απ' όλα να εστιάσει κάποιος πιο πολύ σε αυτό.

Ακριβώς. Αφού βρουν τη σχέση μεταξύ τους, θα δούνε και για τα όρια μετά. Και μπορεί να μπει ένα προφορικό συμβόλαιο, όπως λέμε, να συμφωνήσουν σε κάτι και να συμφωνήσει μάλιστα το παιδί να τον επιτηρεί και ο γονιός κάπως. Βέβαια, να τονίσουμε εδώ ότι όλα είναι σχετικά με την ηλικία. Έτσι, μίλησες πριν για οριοθέτηση. Σαφέστατα, και αν είναι ένα παιδί του δημοτικού, θα μπουν όρια, ναι βέβαια. Έτσι, δεν το συζητάμε ότι θα αφήσουμε ένα παιδί του δημοτικού, θα το ακούσουμε, θα το ενθαρρύνουμε να μιλήσει, αλλά εκεί έχει ο γονιός μεγαλύτερο ρόλο οριοθέτησης. Έχει μεγαλύτερο ρόλο αυτό που είπαμε, προστατευτικό. Όσο μεγαλώνει το παιδί ή όσο είναι νεαρός ενήλικας, καταλαβαίνετε ότι αυτά πλέον… υπάρχει μεγαλύτερη αυτονομία στο παιδί.

Άρα εκεί πάμε πιο πολύ στο κομμάτι της συζήτησης που αναφέρατε προηγουμένως. Να μιλήσουμε λίγο για προστατευτικούς παράγοντες, δηλαδή τι μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά για να μη φτάσει κάποιος σε μία τέτοια κατάσταση;

Να μην φτάσει να είναι ευάλωτος όπως είπαμε;

Ναι.

Εννοείται ότι ένα παιδί το οποίο έχει στόχους, ακαδημαϊκούς, αθλητικούς, επαγγελματικούς, κινδυνεύει λιγότερο από κάποια κάθε μορφής εξάρτηση. Ένα παιδί το οποίο έχει μια υγιή αυτοεκτίμηση – δεν μιλάμε για κακομαθημένο και καλομαθημένο – υγιή αυτοεκτίμηση. Ένα παιδί το οποίο μπορεί να αντέξει μια αποτυχία και μπορεί να τη διαχειριστεί. Ένα παιδί το οποίο έχει μάθει να χρησιμοποιεί λειτουργικούς μηχανισμούς διαχείρισης ψυχοπιεστικών καταστάσεων. Είπαμε μια ερωτική απογοήτευση, τον άφησε η κοπέλα του, την άφησε ο φίλος της, μια προδοσία από έναν φίλο, μια αποτυχία στις εξετάσεις τις πανελλήνιες. Αυτά είναι μέσα στη ζωή και δεν μπορούμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από αυτά. Πρέπει να τα αφήσουμε να τα βιώσουν, αφού βέβαια τα έχουμε βοηθήσει να αναπτύξουν αυτούς τους λειτουργικούς μηχανισμούς για να τα διαχειριστούν. Δηλαδή «μαμά, θα κλάψω δύο μήνες που με παράτησε αυτή, αλλά μετά θα μου περάσει, μην ανησυχείς». Αυτός είναι ένας λειτουργικός μηχανισμός. Φυσικά θα στεναχωρηθεί, δεν μπορούμε να του λέμε εμείς μη στεναχωριέσαι;», αλλά το να μην ψάχνει τη διαφυγή, να το κουκουλώσει αυτό και να βρει έναν τρόπο να κατευνάσει όλα του τα συναισθήματα, είτε με την ουσία στη χειρότερη των περιπτώσεων – που εκεί έχουμε μία αναλγησία και συναισθηματική και σωματική – είτε με τέτοιες συμπεριφορές, τζόγο, gaming. Και να μην πέσει σε κατάθλιψη. Αυτός είναι ένας δυσλειτουργικός τρόπος διαχείρισης.

Αν κάποιος αισθάνεται ότι έχει μια δυσκολία, πού μπορεί να αποταθεί για να λάβει κάποια βοήθεια;

Σε κάθε επαγγελματία ψυχικής υγείας. Οι περισσότεροι είναι ενήμεροι, ξέρουν και μπορούν να διαχειριστούν το πρόβλημα. Αν τώρα ο γονιός θεωρεί ότι το πρόβλημα είναι πολύ πιο σοβαρό και ενδεχομένως χρειάζεται μια δομή ακόμα πιο εξειδικευμένη, συνυπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, όπως είπες εσύ, κατάθλιψη, μια αγχώδης διαταραχή, οτιδήποτε, μπορεί να αποταθεί στις εξειδικευμένες μονάδες που υπάρχουν στην Ελλάδα, που ασχολούνται αποκλειστικά με τα διαδικτυακά και μη παιχνίδια. Στα δύο μεγάλα ψυχιατρεία στην Αθήνα, στο ψυχιατρικό νοσοκομείο Αττικής στο γνωστό Δαφνί και στη Θεσσαλονίκη στο ψυχιατρικό νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Επίσης, το ΚΕΘΕΑ έχει τέτοιες δομές. Αλλά τα περισσότερα περιστατικά μπορούν κάλλιστα να αντιμετωπιστούν από τον κάθε ψυχοθεραπευτή, από τον κάθε επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Άρα, η ψυχοθεραπεία ή κάποια παρέμβαση από τέτοιου τύπου δομές έχει αποτελεσματικότητα. Μπορεί δηλαδή κάποιος να το ξεπεράσει αυτό;

Βάσει της εμπειρίας μου αλλά και από τις έρευνες που διαβάζουμε, τα άτομα αυτά γενικά πάνε καλά. Είναι πολύ ευχάριστο αυτό. Στην Ευρώπη, γενικά, δεν έχουμε τόσα πολλά από αυτά τα ακραία περιστατικά που ακούσαμε πριν 20-30 χρόνια να περιγράφονται στις ασιατικές χώρες, όπως Ιαπωνία ή Νότια Κορέα. Εκεί για κάποιους λόγους, φαίνεται ότι πολιτισμικά παρατηρούνται και κάποια ακραία περιστατικά, τα οποία ενδεχομένως να χρειάζονται και νοσηλεία. Σε αυτά τα ακραία περιστατικά, που όντως χρειάζονται νοσηλεία, συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα ψυχιατρικά. Στην Ευρώπη, δομές εσωτερικής παραμονής σχεδόν δεν υπάρχουν και όλα τα περιστατικά αντιμετωπίζονται σε εξωτερική βάση.

Να φανταστώ ότι έχουν σίγουρα πολύ καλύτερη πρόβλεψη από τις περιπτώσεις στις οποίες μεσολαβούν ψυχοδραστικές ουσίες.

Σαφέστατα. Η εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες παρεμβαίνει στον εγκέφαλο με συγκεκριμένο τρόπο και μηχανισμό. Παρόλο που έχουμε παρόμοια φαινόμενα και στις συμπεριφορικές εξαρτήσεις, η ουσία είναι πιο ισχυρή και, κατά συνέπεια, έχουμε καλύτερα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση των συμπεριφορικών εξαρτήσεων.

Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τη σημερινή παρουσία σας.

Εγώ ευχαριστώ για την ευκαιρία και συγχαρητήτια για τη σύλληψη αυτού του podcast. 

Να είστε καλά. Σας ευχαριστούμε πολύ!

‍