Στον σημερινό υπερ-συνδεδεμένο κόσμο, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας. Λειτουργούν ως πλατφόρμα επικοινωνίας, μέσο διάδοσης πληροφοριών, ψυχαγωγίας, ακόμη και επαγγελματικής δικτύωσης.
Ωστόσο, κάτω από την επιφάνειά του κρύβεται ένα διάχυτο ζήτημα που συνυφαίνεται με την έννοια της παραγωγικότητας: το φαινόμενο της τοξικής παραγωγικότητας.
Η κατανόηση της περίπλοκης σχέσης μεταξύ των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (social media) και της τοξικής παραγωγικότητας (toxic productivity) είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των ψυχολογικών επιπτώσεών τους τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Τι είναι η τοξική παραγωγικότητα;
Η τοξική παραγωγικότητα είναι μια εμμονική και ανθυγιεινή επιθυμία να είναι κανείς συνεχώς παραγωγικός, συχνά εις βάρος της ευημερίας του. Σε αντίθεση με την υγιή παραγωγικότητα, η οποία εξισορροπεί την εργασία και την ανάπαυση, η τοξική παραγωγικότητα εκδηλώνεται ως αδιάκοπη επιδίωξη καθηκόντων και στόχων, που οδηγείται από έναν υποκείμενο φόβο ανεπάρκειας ή αποτυχίας.
Αυτό το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από αδυναμία ανάπαυσης ή διαλειμμάτων, που οδηγεί σε εξάντληση, άγχος και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας.
Ποιος ο ρόλος των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στην τροφοδότηση της τοξικής παραγωγικότητας;
Το 2023, ο μέσος χρόνος που αφιερώνεται στα ΜΚΔ ανά ημέρα από χρήστες του διαδικτύου παγκοσμίως είναι περίπου 2 ώρες και 31 λεπτά.
Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες είναι σχεδιασμένες για να “αιχμαλωτίζουν” και να κρατούν την προσοχή μας, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επιδείνωση της τοξικής παραγωγικότητας με τους παρακάτω τρόπους:
1. Η συνεχής σύγκριση υπό το highlight reel effect
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευδοκιμούν προβάλλοντας τις καλύτερες στιγμές της ζωής των ανθρώπων. Οι χρήστες κατακλύζονται από εικόνες και ιστορίες συνομηλίκων και μη, που σημειώνουν μεγάλη επιτυχία, που ξεκινούν εξωτικές διακοπές και διατηρούν τέλειες ισορροπίες μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
Αυτή η “παγίδα της σύγκρισης” (highlight reel effect) βασίζεται στην ιδέα ότι οι άνθρωποι σχεδόν πάντα επιλέγουν να παρουσιάζουν τον εαυτό τους, τη ζωή τους και τις εμπειρίες τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και δημιουργεί μια λοξή αντίληψη της πραγματικότητας, όπου τα άτομα συγκρίνονται συνεχώς με τους άλλους.
Για εκείνους που είναι επιρρεπείς στην τοξική παραγωγικότητα, αυτή η σύγκριση ενεργοποιεί μια αδυσώπητη προσπάθεια να συμβαδίσουν με αυτά που βλέπουν, και συχνά οδηγεί σε υπερβολική εργασία και εξάντληση.
2. Η πίεση του Personal Branding
Στην εποχή των ΜΚΔ, το Personal Branding (αυτοπροβολή-προώθηση του εαυτού) έχει γίνει ένα ισχυρό εργαλείο για την επαγγελματική ανέλιξη και την επαγγελματική αναγνώριση. Το Personal Branding είναι η διαδικασία οικοδόμησης μιας προσωπικής φήμης και αυτοπροβολής γύρω από το όνομα και την εικόνα του ίδιου μας του εαυτού. Αυτό επιτρέπει τον έλεγχο του τρόπου με τον οποίο μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι.
Πλατφόρμες όπως το LinkedIn, το Instagram, ακόμη και το Twitter ενθαρρύνουν τους χρήστες να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν μια προσωπική επωνυμία δημοσιεύοντας τακτικά περιεχόμενο που αναδεικνύει τα επιτεύγματα και την τεχνογνωσία τους, το 57% των επαγγελματιών αισθάνεται την ανάγκη να ενημερώνει συνεχώς τα προφίλ του.
Αυτή η πίεση για συνεχή παραγωγή και κοινή χρήση περιεχομένου μπορεί να εντείνει την τοξική παραγωγικότητα, καθώς τα άτομα αισθάνονται υποχρεωμένα να είναι διαρκώς ορατά και σχετικά με τους επαγγελματικούς τους κύκλους.
3. Η ψευδαίσθηση των εργαλείων παραγωγικότητας
Πολλές πλατφόρμες ΜΚΔ προσφέρουν εργαλεία και δυνατότητες παραγωγικότητας, όπως διαχειριστές εργασιών, ανιχνευτές στόχων και περιεχόμενο παρακίνησης. Ενώ αυτά τα εργαλεία έχουν σχεδιαστεί για να ενισχύσουν την παραγωγικότητα, συχνά συμβάλλουν στην τοξική νοοτροπία παραγωγικότητας προωθώντας την ιδέα ότι πρέπει να εργάζεται κανείς πάντα για τον επόμενο στόχο.
Η πανταχού παρούσα φύση αυτών των εργαλείων μπορεί να δυσκολέψει τα άτομα να αποσυνδεθούν και να βρουν μια υγιή ισορροπία μεταξύ εργασίας και ανάπαυσης.
Το 45% των εργαζομένων αναφέρει ότι αυτά τα εργαλεία δυσκολεύουν την αποσύνδεση από την εργασία, αυξάνοντας το άγχος και διαταράσσουν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
4. Η ενίσχυση της κουλτούρας Hustle
Η κουλτούρα Hustle, που εξυμνεί την πολύωρη εργασία και τη θυσία προσωπικού χρόνου για επαγγελματική επιτυχία, βρίσκει μια ισχυρή θέση στα ΜΚΔ. Το Hustle Culture είναι ένα mindset που βασίζεται στο να δουλεύουμε σκληρά όσο το δυνατόν περισσότερες ώρες μέσα στην μέρα για να πετύχουμε τους στόχους μας.
Μερικοί από τους υποστηρικτές αυτής της κουλτούρας είναι ο Elon Musk, o Gary Vaynerchuk και ο David Goggins. Οι influencers και οι επιχειρηματίες μοιράζονται συχνά τις ιστορίες τους, τονίζοντας συχνά την αναγκαιότητα της αδιάκοπης προσπάθειας για την επιτυχία.
Αυτή η κουλτούρα, που ενισχύεται από τα ΜΚΔ, διαιωνίζει την ιδέα ότι η παραγωγικότητα ισοδυναμεί με αυτοεκτίμηση, ενσωματώνοντας περαιτέρω την τοξική παραγωγικότητα στην σκέψη των χρηστών.
Ψυχολογικές Επιπτώσεις της Τοξικής Παραγωγικότητας στα Social Media
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της τοξικής παραγωγικότητας που τροφοδοτούνται από τα ΜΚΔ είναι βαθιές και πολύπλευρες:
1. Burnout
Μία από τις πιο σημαντικές συνέπειες της τοξικής παραγωγικότητας είναι η επαγγελματική εξουθένωση, που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση, μειωμένη απόδοση και αίσθηση απομάκρυνσης από την εργασία. Η συνεχής πίεση για παραγωγικότητα, σε συνδυασμό με το ατελείωτο ρεύμα συγκρίσεων στα ΜΚΔ, επιταχύνει την εξουθένωση, οδηγώντας σε επιζήμιες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
2. Άγχος και κατάθλιψη
Ο αέναος κύκλος σύγκρισης και τα μη ρεαλιστικά πρότυπα που θέτουν τα ΜΚΔ μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένο άγχος και κατάθλιψη. Τα άτομα μπορεί να βιώσουν αισθήματα ανεπάρκειας, χαμηλής αυτοεκτίμησης και μια αίσθηση αποτυχίας όταν δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στην αντιληπτή επιτυχία των συνομηλίκων τους και των υπόλοιπων χρηστών.
3. Στέρηση ύπνου
Η αδυσώπητη επιδίωξη της παραγωγικότητας έρχεται συχνά σε βάρος του ύπνου. Τα ΜΚΔ επιδεινώνουν αυτό το ζήτημα ενθαρρύνοντας το ασταμάτητο scroll και την δέσμευση αργά τη νύχτα, διαταράσσοντας περαιτέρω τα πρότυπα ύπνου. Η χρόνια στέρηση ύπνου έχει σοβαρές επιπτώσεις στη γνωστική λειτουργία, τη συναισθηματική ρύθμιση και τη συνολική ψυχική υγεία.
4.Μειωμένες κοινωνικές σχέσεις
Η εμμονή με την παραγωγικότητα και η συνεχής ενασχόληση με τα MKΔ μπορεί να επιβαρύνει τις προσωπικές σχέσεις. Τα άτομα μπορεί να δώσουν προτεραιότητα στην εργασία και την παρουσία στο διαδίκτυο παρά να περνούν ποιοτικό χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους, οδηγώντας σε αισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς.
Στρατηγικές για τον μετριασμό της τοξικής παραγωγικότητας και της επιρροής των ΜΚΔ
Η αντιμετώπιση του ζητήματος της τοξικής παραγωγικότητας στο πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση:
1.Ψηφιακή αποτοξίνωση
Τα τακτικά διαλείμματα από τα ΜΚΔ μπορεί να βοηθήσουν τα άτομα να αποκτήσουν προοπτική και να μειώσουν τη συνεχή πίεση να είναι παραγωγικοί. Ο καθορισμός ορίων, όπως καθορισμένοι χρόνοι χωρίς οθόνη ή Σαββατοκύριακα χωρίς κοινωνικά μέσα, μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη μιας πιο υγιούς ισορροπίας.
Φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι, ειδικά στο εξωτερικό, ξεκίνησαν μια τάση επιστροφής στα “dumbphones”, δηλαδή στα παλιά μοντέλα κινητών πρίν γίνουν smartphone, έτσι ώστε να αποφύγουν τα ΜΚΔ και τις όποιες συνέπειες.
2. Νοητική χρήση ΜΚΔ
Η εξάσκηση της προσεκτικής χρήσης των ΜΚΔ συνεπάγεται με σκόπιμη σχέση με τον χρόνο που αφιερώνεται στο διαδίκτυο και το περιεχόμενο που καταναλώνεται.
Η επιμέλεια της ροής πληροφοριών ώστε να περιλαμβάνει θετικό, εμπνευσμένο και ρεαλιστικό περιεχόμενο μπορεί να μετριάσει τις αρνητικές επιπτώσεις της σύγκρισης.
3.Ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής
Η ενθάρρυνση μιας κουλτούρας που εκτιμά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής έναντι της σταθερής παραγωγικότητας είναι απαραίτητη.
Οι εργοδότες και οι παράγοντες επιρροής (influencers) μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο διαμορφώνοντας ισορροπημένες συμπεριφορές και αναγνωρίζοντας τη σημασία της ανάπαυσης και της ανάρρωσης.
4. Σημασία στην ψυχική υγεία
Η παροχή πρόσβασης σε πόρους ψυχικής υγείας, όπως προγράμματα παροχής συμβουλών και διαχείρισης άγχους, μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να αντιμετωπίσουν τις πιέσεις της τοξικής παραγωγικότητας. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες μπορούν επίσης να προσφέρουν ομάδες υποστήριξης και φόρουμ για ανταλλαγή εμπειριών και στρατηγικών.
Μετά την πανδημία φαίνεται ότι οι παροχές ψυχικής υγείας ήρθαν ένα βήμα πιο κοντά στην βεβαρημένη καθημερινότητα μας μέσω των διαδικτυακών συνεδριών ψυχοθεραπείας, προσθέτοντας ένα λιθαράκι στην ανάδειξη της σημαντικότητας της διαχείρισης της ψυχικής μας υγείας.
Συμπεράσματα
Η αλληλεπίδραση μεταξύ της τοξικής παραγωγικότητας και των ΜΚΔ αποτελεί σημαντική πρόκληση στην ψηφιακή εποχή. Κατανοώντας τους ψυχολογικούς μηχανισμούς και υιοθετώντας στρατηγικές για τον μετριασμό των επιπτώσεών τους, τα άτομα μπορούν να καλλιεργήσουν πιο υγιείς σχέσεις τόσο με την παραγωγικότητα όσο και με τα ΜΚΔ.
Ως κοινωνία, η καλλιέργεια περιβαλλόντων που δίνουν προτεραιότητα στην ευημερία έναντι της αέναης παραγωγικότητας είναι επιτακτική ανάγκη για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας και την επίτευξη πραγματικής, διαρκούς επιτυχίας.
—-
Βιβλιογραφία:
Elhai, J. D., Dvorak, R. D., Levine, J. C., & Hall, B. J. (2017). Problematic smartphone use: A conceptual overview and systematic review of relations with anxiety and depression psychopathology. Journal of affective disorders, 207, 251-259.
Kraut, R., Patterson, M., Lundmark, V., Kiesler, S., Mukophadhyay, T., & Scherlis, W. (1998). Internet paradox: A social technology that reduces social involvement and psychological well-being?. American psychologist, 53(9), 1017.
Lanaj, K., Johnson, R. E., & Barnes, C. M. (2014). Beginning the workday yet already depleted? Consequences of late-night smartphone use and sleep. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 124(1), 11-23.
Mardiana, N., Jima, H., & Prasetya, M. D. (2023, May). The Effect of Hustle Culture on Psychological Distress with Self Compassion as Moderating Variable. In 3rd Universitas Lampung International Conference on Social Sciences (ULICoSS 2022) (pp. 1062-1073). Atlantis Press.
Nagavi, T. C., & Aishwarya, D. S. (2021, October). Detection and Classification of Toxic Content for Social Media Platforms. In 2021 4th International Conference on Recent Developments in Control, Automation & Power Engineering (RDCAPE) (pp. 368-373). IEEE.
Noor, N. B., Yousefi, N., Spann, B., & Agarwal, N. (2023). Comparing toxicity across social media platforms for COVID-19 discourse. arXiv preprint arXiv:2302.14270.
Steers, M. L. N., Wickham, R. E., & Acitelli, L. K. (2014). Seeing everyone else's highlight reels: How Facebook usage is linked to depressive symptoms. Journal of Social and Clinical Psychology, 33(8), 701-731.
Tsabita, A., Febriyanti, F., Komariah, S., & Wahyuni, S. (2023). Tren Toxic Productivity Sebagai Gejala Terjadinya Burnout Syndrome Terhadap Prestasi Akademik pada Remaja Rentang Usia 18-23 Tahun di Kota Bandung. SOSMANIORA: Jurnal Ilmu Sosial dan Humaniora, 2(4), 495-501.
.svg){kind=logo}
