Social Media: Ένας Ψηφιακός Δούρειος Ίππος Κοινωνικής Σύγκρισης

Τι είναι τα social media;

Τα social media είναι μια διάχυτη δύναμη στη σημερινή ψηφιακά καθοδηγούμενη κοινωνία που προσφέρουν στους χρήστες τη δυνατότητα να αναπτύξουν και να διατηρήσουν τις κοινωνικές σφαίρες τους σε διαδραστικά, πλούσια σε πολυμέσα, διαδικτυακά περιβάλλοντα. 

Δεδομένου ότι οι άνθρωποι, φύσει κοινωνικά όντα, επιδιώκουν να αισθάνονται κοινωνικά συνδεδεμένοι με τους άλλους, επιδίδονται σε ολοένα και μεγαλύτερη ενασχόληση με τους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, σε μια προσπάθεια να εκπληρώσουν την ανάγκη αίσθησης του ανήκειν.

Πιο συγκεκριμένα, ολοένα και περισσότεροι χρήστες παρακολουθούν μέσω των εικονικών αυτών δικτύων κάθε είδους δημοσίευση, που μπορεί να αναρτηθεί σε οποιονδήποτε λογαριασμό, ενώ ταυτόχρονα αναρτούν οι ίδιοι προσωπικές τους σκέψεις, φωτογραφίες και βίντεο. 

Η δυναμικότητα των διαδικτυακών πλατφορμών αντικατοπτρίζεται σε έρευνες που ανέδειξαν το Facebook ως το πιο δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως, με 2,2 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες, ακολουθώντας το Instagram με πάνω από 400 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες και 80 εκατομμύρια δημοσιευμένες φωτογραφίες ημερησίως.

Πώς αναπτύσσεται η κοινωνική σύγκριση στα social media;

Τα social media, προσφέροντας στους χρήστες πληθώρα δυνατοτήτων αυτο-παρουσίασης, αλληλεπίδρασης και παρακολούθησης πολλών διαφορετικών προφίλ αναρίθμητων χρηστών, θέτουν τα θεμέλια για την ψυχαγωγία, τη δημιουργία και διατήρηση φιλικών και ερωτικών σχέσεων. 

Βέβαια, στον αντίποδα της κοινωνικοποίησης και οικοδόμησης σχέσεων, δημιουργείται γόνιμο έδαφος για κοινωνική σύγκριση. Τα άτομα ανέκαθεν επιδίδονταν σε συγκρίσεις του εαυτού τους με παρόμοιους και ανόμοιους άλλους, ως μέσο αυτο-εξερεύνησης, αυτο-κοινωνικοποίησης και αυτο-αξιολόγησης. 

Πολύ συχνά, η κοινωνική σύγκριση χρησιμοποιείται με σκοπό την αυτο-ενίσχυση, κινητοποιώντας τα άτομα και οδηγώντας τα στην αυτο-βελτίωσή τους. 

Ωστόσο, τα social media παρέχουν μια συνεχή ροή προσεκτικά επιμελημένων και εξιδανικευμένων εικόνων και αναπαραστάσεων της ζωής των άλλων, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για ανοδικές συγκρίσεις, δηλαδή τη σύγκριση του εαυτού με άλλους, τους οποίους ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως καλύτερους. 

Ειδικότερα, η πλειονότητα των χρηστών του Instagram, εκτίθεται σε επεξεργασμένες και ωραιοποιημένες εικόνες και βίντεο που δεν αντικατοπτρίζουν ρεαλιστικές απεικονίσεις της πραγματικότητας. 

Ως αποτέλεσμα, η αυτοεκτίμηση των ατόμων πλήττεται σημαντικά, δεδομένου ότι επιδίδονται σε ανοδικές συγκρίσεις, και αυτομάτως νιώθουν πως βρίσκονται σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με τους άλλους, παρόλο που οι προβαλλόμενες δημοσιεύσεις απέχουν σημαντικά από την πραγματικότητα.

Η διαμόρφωση εικόνας σώματος στο ψηφιακό περιβάλλον

Η κοινωνική σύγκριση αποτελεί έναν κεντρικό παράγοντα στη διαμόρφωση εικόνας σώματος, όπου αναγνωρίζεται ως σημαντική πτυχή της αυτο-αναπαράστασης και της αυτο-αξιολόγησης του ατόμου. 

Συνεπώς, τα άτομα διαμορφώνουν αντιλήψεις, σκέψεις και συναισθήματα σχετικά με την εμφάνισή τους, συγκρίνοντας τον εαυτό τους με άλλους. 

Πλέον, κυρίαρχη τάση στα social media αποτελεί η προβολή σωμάτων αδύνατων γυναικών και μυωδών αντρών, τα οποία οδηγούν σε αρνητική αξιολόγηση του εαυτού. 

Ως φυσικό επακόλουθο, οι μέσοι χρήστες νιώθουν συνεχή ματαίωση, χαμηλή αυτοπεποίθηση, αισθήματα κατωτερότητας, ζήλιας, μειωμένη αυταξία και αποδοχή εαυτού, επειδή δεν καταφέρνουν να μοιάσουν στα είδωλά τους, ενώ υπάρχει πλήθος ατόμων που επεμβαίνουν ακόμα και χειρουργικά στο σώμα τους, ώστε να αισθανθούν μεγαλύτερη ταύτιση με τα προβαλλόμενα πρότυπα ενός εξιδανικευμένου σώματος.

Στον ίδιο άξονα κυμαίνονται και συζητήσεις σχετικά με την αυτο-αντικειμενοποίηση των ατόμων, ως επακόλουθο της έκθεσης σε εξιδανικευμένο περιεχόμενο των social media. 

Συγκεκριμένα, η νέα ψηφιακή γενιά ξοδεύει σημαντικό χρόνο και προσπάθεια για δημιουργία, επεξεργασία και ανάρτηση των selfies, προκειμένου να παρουσιάσουν την καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους. 

Η διαδικασία αυτή έχει συνδεθεί με την αυτο-αντικειμενοποίησή τους και την εσωτερίκευση μη ρεαλιστικών προτύπων εμφάνισης, που κατ’ επέκταση οδηγεί σε διαταραχή της εικόνας του σώματος και σε περαιτέρω συμπεριφορές επεξεργασίας, λήψης και δημοσίευσης ωραιοποιημένων και φιλτραρισμένων πορτρέτων εαυτού (selfies).

 Ένας ακόμη παράγοντας που συνδράμει στην αύξηση της αυτο-αντικειμενοποίησης είναι τα σχόλια που θα λάβει μια δεδομένη αναρτημένη φωτογραφία. 

Παρόλο που η ανάρτηση από μόνη της δεν είναι επιβλαβής, έρευνες αναδεικνύουν τη δυναμική επίδραση των σχολίων στη διάθεση και συμπεριφορά των ατόμων, καταδεικνύοντας πως τα likes και τα σχόλια λειτουργούν ως δείκτες επιβράβευσης/ενίσχυσης ή αποδυνάμωσης μιας αναρτημένης εικόνας.

Ένας Ψηφιακός «Δούρειος Ίππος»

Λειτουργώντας ως «Δούρειος Ίππος», όσο θελκτικές και εντυπωσιακές παρουσιάζονται οι ποικίλες δυνατότητες που προσφέρουν τα social media, τόσο πιθανούς κινδύνους ελλοχεύει η αλόγιστη χρήση τους. 

Πιο συγκεκριμένα, η εντατική χρήση των social media συσχετίζεται με μεγαλύτερη εσωτερίκευση ιδανικών εμφάνισης, η οποία οδηγεί σε διαδικασίες κοινωνικής σύγκρισης, υιοθέτηση αυστηρών και μη ρεαλιστικών προτύπων και κατ’ επέκταση σε διαμόρφωση αρνητικής εικόνας σώματος. 

Ενθαρρύνοντας την αποδοχή του εαυτού

Μια δυνητικά χρήσιμη πρόταση για τον μετριασμό των πιθανών κινδύνων είναι η ενθάρρυνση των χρηστών να δημοσιεύουν μια ρεαλιστική εικόνα του εαυτού τους παράλληλα με την ιδανική επεξεργασμένη εικόνα, επιτρέποντας στους θεατές να δουν οι ίδιοι αυτή την ασυμφωνία. 

Ακόμη, πιθανό όφελος θα προέκυπτε από την προβολή περιεχομένου το οποίο θα περιλάμβανε εικόνες που καταπολεμούν τα στενά ανέφικτα ιδανικά εμφάνισης, προωθώντας την αποδοχή του σώματος και ενθαρρύνοντας με αυτό τον τρόπο τη σωματική ποικιλομορφία (περιεχόμενο BoPo- Body Positive).

‍

Βιβλιογραφία

 Brown, Z., & Tiggemann, M. (2016). Attractive celebrity and peer images on Instagram: Effect on women's mood and body image. Body image, 19, 37-43.

Fardouly, J., Diedrichs, P. C., Vartanian, L. R., & Halliwell, E. (2015). Social comparisons on social media: The impact of Facebook on young women's body image concerns and mood. Body image, 13, 38-45.

Gioia, F., McLean, S., Griffiths, M. D., & Boursier, V. (2021). Adolescents’ selfie-taking and selfie-editing: A revision of the photo manipulation scale and a moderated mediation model. Current Psychology, 1-17.

Griffiths, S., & Stefanovski, A. (2019). Thinspiration and fitspiration in everyday life: An experience sampling study. Body image, 30, 135-144.

Ho, S. S., Lee, E. W., & Liao, Y. (2016). Social network sites, friends, and celebrities: The roles of social comparison and celebrity involvement in adolescents’ body image dissatisfaction. Social Media+ Society, 2(3), 2056305116664216.

Jones, D. C. (2001). Social comparison and body image: Attractiveness comparisons to models and peers among adolescent girls and boys. Sex roles, 45, 645-664.

Kim, H. M. (2021). What do others’ reactions to body posting on Instagram tell us? The effects of social media comments on viewers’ body image perception. New Media & Society, 23(12), 3448-3465.

Kleemans, M., Daalmans, S., Carbaat, I., & Anschütz, D. (2018). Picture perfect: The direct effect of manipulated Instagram photos on body image in adolescent girls. Media Psychology, 21(1), 93-110.

Lewallen, J., & Behm-Morawitz, E. (2016). Pinterest or thinterest?: Social comparison and body image on social media. Social media+ society, 2(1), 2056305116640559.

Lowe-Calverley, E., & Grieve, R. (2021). Do the metrics matter? An experimental investigation of Instagram influencer effects on mood and body dissatisfaction. Body image, 36, 1-4.

Morrison, T. G., Kalin, R., & Morrison, M. A. (2004). BODY-IMAGE EVALUATION AND BODY-IMAGE AMONG ADOLESCENTS: A TEST OF SOCIOCULTURAL AND SOCIAL COMPARISON THEORIES. Adolescence, 39(155).

Murashka, V., Liu, J., & Peng, Y. (2021). Fitspiration on Instagram: Identifying topic clusters in user comments to posts with objectification features. Health Communication, 36(12), 1537-1548.

Rounds, E. G., & Stutts, L. A. (2021). The impact of fitspiration content on body satisfaction and negative mood: An experimental study. Psychology of Popular Media, 10(2), 267.

Tiggemann, M., & Zinoviev, K. (2019). The effect of# enhancement-free Instagram images and hashtags on women’s body image. Body Image, 31, 131-138.

Tiggemann, M., Anderberg, I., & Brown, Z. (2020). Uploading your best self: Selfie editing and body dissatisfaction. Body Image, 33, 175-182.

Tiggemann, M., & Velissaris, V. G. (2020). The effect of viewing challenging “reality check” Instagram comments on women’s body image. Body image, 33, 257-263.

Vandenbosch, L., Fardouly, J., & Tiggemann, M. (2022). Social media and body image: Recent trends and future directions. Current opinion in psychology, 45, 101289.

Wang, Y., Xie, X., Fardouly, J., Vartanian, L. R., & Lei, L. (2021). The longitudinal and reciprocal relationships between selfie-related behaviors and self-objectification and appearance concerns among adolescents. New Media & Society, 23(1), 56-77.