Όταν νιώθουμε επιφυλακτικοί και αμυντικοί απέναντι στις καταστάσεις της ζωής μας και τους ανθρώπους γύρω μας, φαίνεται εντυπωσιακό πόσο άκαμπτη γίνεται η συναισθηματική μας κατάσταση και οι σκέψεις μας.
Η ρουτίνα μοιάζει συχνά τόσο αποπνικτική που δεν αφήνει περιθώρια να αναλογιστούμε έναν άλλον τρόπο ύπαρξης. Ωστόσο, η αίσθηση της παρουσίας στο παρόν, μέσα σε μια «συνεχώς συνδεδεμένη» πραγματικότητα, μπορεί να φέρει αισθήματα πληρότητας με το περιβάλλον και τους ανθρώπους γύρω μας.
Ποια πορεία μπορεί να ακολουθήσει η θεραπευτική διαδικασία της ψυχολογικής ανάπτυξης; Πρόκειται για μια σταθερή διαδρομή με εμφανή στάδια ή ο χαρακτήρας μοιάζει αινιγματικός και έχει ups and downs; Πολλά άτομα που βρίσκονται σε ένα θεραπευτικό ταξίδι ή που σκέφτονται να το ξεκινήσουν πιθανά να έχουν αναρωτηθεί πως θα εξελιχθεί και πως θα δουν τον εαυτό τους μέσα σε αυτό.
Ο Carl Rogers (1902-1987), θέλησε να περιγράψει το ταξίδι που ακολουθεί κάποιος εντός της θεραπευτικής πορείας. Υποστήριξε πως όπως ένα φυτό αναπτύσσεται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις έτσι και η διαδικασία της αλλαγής της προσωπικότητας μπορεί να επιτραπεί από τη στιγμή που ο πελάτης βιώσει ότι γίνεται πλήρως αποδεκτός και κατανοητός. Υπό αυτές τις συνθήκες της ενσυναισθητικής κατανόησης και της άνευ όρων αποδοχής, προτείνεται ότι η θεραπευτική πορεία μπορεί να ακολουθήσει 7 στάδια.
Τα 7 στάδια της διαδικασίας της ανάπτυξης της προσωπικότητας δεν αποτελούν διακριτές περιόδους, με σαφείς μεταβάσεις από το ένα στάδιο στο άλλο. Αντιθέτως, η αλλαγή συμβαίνει πάνω σε ένα συνεχές, εντός του οποίου το πρόσωπο μετακινείται από τη στασιμότητα στη ροή, από την άκαμπτη μονιμότητα και δομή στην μεταβλητότητα.
Κι ενώ αποτελεί πρόκληση να παραμένουμε ανοιχτοί στη ροή της πραγματικότητας, η θεωρία προτείνει την καλλιέργεια της ψυχικής μας ανθεκτικότητας απέναντι στην αβεβαιότητα και στις μεταβάσεις της ζωής.
Στάδιο 1: Αρχική Ακαμψία στην Ψυχοθεραπεία
Η συναισθηματική και η γνωστική έκφραση του ατόμου είναι άκαμπτη, οι κοινωνικές σχέσεις μοιάζουν αποστασιοποιημένες και η θεραπευτική διαδικασία φαίνεται σα να μην έχει κάποια αξία για τον πελάτη.
Η οπτική για τον κόσμο φαίνεται να είναι διχοτομημένη (άσπρο ή μαύρο) και το άτομο εμφανίζει έντονη κριτική στάση, αυστηρό σύστημα κανόνων και μια απαισιόδοξη διάθεση για τη ζωή.
Φράσεις όπως «Το να μιλώ για τα συναισθήματα μου είναι χάσιμο χρόνου», «Οι άνθρωποι χρειάζεται πάντοτε να συμπεριφέρονται όπως πρέπει» αποτελούν γενικευμένες εικόνες για την πραγματικότητα, ενώ η ασάφεια και η αμφιβολία δεν μπορούν να γίνουν εύκολα ανεκτές.
Στάδιο 2: Αντιμετώπιση Εξωτερικών Παραγόντων
Μολονότι η ακαμψία στη σκέψη και τη συναισθηματική έκφραση τείνει να απαλύνεται, στο δεύτερο στάδιο είναι συνήθης η απόδοση ευθυνών σε εξωτερικούς παράγοντες.
Φράσεις όπως «Συνεχώς οι άλλοι είναι που δημιουργούν τα προβλήματά μου», «Πιστεύω πως δεν φέρω καμία ευθύνη για αυτή την κατάσταση που περνάω, οι άλλοι πρέπει να καταλάβουν» δείχνουν πως ενώ το άτομο αναγνωρίζει τη δυσκολία που υπάρχει στο σχετίζεσθαι και στην αντιμετώπιση των καταστάσεων της καθημερινότητας, η δυσφορία του αποδίδεται σε εξωτερικούς, γενικευμένους και μη ελεγχόμενους παράγοντες.
Στάδιο 3: Εξέλιξη Συναισθηματικής Έκφρασης
Στο τρίτο στάδιο, το άτομο αισθάνεται πιο άνετα να εκφράσει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, παρότι τείνει να επικεντρώνεται κυρίως στο παρελθόν ή να μιλά σε τρίτο πρόσωπο, διατηρώντας μια απόσταση με την εμπειρία με γενικεύσεις όπως «Σίγουρα πρόκειται για καταστάσεις που πληγώνουν κάποιον, αλλά όλοι έχουν πληγωθεί στη ζωή τους».
Η οπτική για τον εαυτό και τον κόσμο συνεχίζει να είναι κυρίως άκαμπτη – αν δεν επιτύχω θα είμαι αποτυχημένος, αν δεν μπορέσω να νιώσω καλά όλα γύρω μου μοιάζουν χάλια.
Σταδιακά, ωστόσο, αναδύεται μια εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στον ιδεατό εαυτό (πώς θέλω να είμαι, να νιώθω και να σκέφτομαι) και στην πραγματικότητα που βιώνεται στο παρόν και έτσι συνήθως εκκινείται η αναζήτηση θεραπευτικού πλαισίου.
Στάδιο 4: Βαθύτερη Συναισθηματική Κατανόηση
Ο πελάτης ξεκινά να εκφράζει βαθύτερα συναισθήματα και εμπειρίες του παρελθόντος. Η δυσκολία να κατανοήσει και να αποδεχθεί τα δυσάρεστα συναισθήματα του είναι συνήθως έντονη και φέρνει σε ανάλογο βαθμό την επιθυμία να μην είχαν υπάρξει ποτέ.
Το άτομο προοδευτικά αναγνωρίζει το ρόλο του στις καταστάσεις που βιώνει και εμπιστεύεται περισσότερο τη θεραπευτική διαδικασία, παρά τα αισθήματα φόβου και απαισιοδοξίας.
Στάδιο 5: Αυξημένη Συναισθηματική Εμπιστοσύνη
Από το πέμπτο στάδιο, ο πελάτης μιλά με μεγαλύτερη άνεση για τα συναισθήματα που βιώνει στο παρόν, καθώς είναι σε θέση να τα αναγνωρίζει ακόμη κι αν δεν έχουν σχηματιστεί πλήρως ή ακόμη κι αν δεν τα αποδέχεται απόλυτα.
Η εμπιστοσύνη στη βιωματική του διαδικασία αυξάνεται και έτσι γίνεται σταδιακά πιο εύκολο να αναγνωρίζει και να αποδέχεται ανάμεικτα, αντικρουόμενα και ακαθόριστα συναισθήματα για τον εαυτό και τους άλλους.
Στάδιο 6: Ολοκληρωμένη Συναισθηματική Επίγνωση
Ο Rogers περιγράφει αυτό το στάδιο ως ιδιαιτέρως χαρακτηριστικό στη θεραπευτική διαδικασία. Η συναισθηματική επίγνωση του ατόμου γίνεται διαυγής και ο εαυτός που άλλοτε βιωνόταν ως διαιρεμένος και συχνά «ξένος» προς το άτομο (όπως π.χ. «δεν ξέρω γιατί συμπεριφέρομαι/ αισθάνομαι έτσι, δεν είμαι εγώ»), τώρα βιώνεται ως όλον – σώμα, νους και συναίσθημα βρίσκονται σε ολοένα και αυξανόμενη συμφωνία, κάτι που μπορεί να εκφραστεί ως «τώρα μπορώ να καταλάβω γιατί νιώθω έτσι, όλα αυτά που έχουμε δει συμβάλλουν σε αυτό, είναι δικές μου πλευρές και εμπειρίες».
Στάδιο 7: Εμφανείς Θετικές Αλλαγές
Οι θετικές αλλαγές που βιώνονται ξεκινούν να γίνονται ευδιάκριτες εκτός του πλαισίου της θεραπείας, στην καθημερινή ζωή του ατόμου και στις σχέσεις του.
Ο πελάτης γίνεται ανοιχτός στις αλλαγές και τις προκλήσεις της ζωής, με εμπιστοσύνη στον εαυτό του και με ανεπτυγμένο το εσωτερικό του κέντρο αξιολόγησης.
Η συναισθηματική ροή επιτρέπει στο άτομο να βιώνει τις νέες εμπειρίες του μένοντας στο παρόν και αποφεύγοντας ερμηνείες με βάση τις εμπειρίες του παρελθόντος.
Τι μπορεί λοιπόν να φέρει το ταξίδι της ψυχοθεραπείας στο άτομο από τη στιγμή που νιώσει πλήρως αποδεκτό στη θεραπευτική σχέση;
- Τα συναισθήματα και οι σκέψεις ξεκινούν να παίρνουν μορφή και από απομακρυσμένες εικόνες και έννοιες γίνονται συνειδητές και ελεγχόμενες εμπειρίες.
- Τα προβλήματα και οι δυσκολίες στη ζωή και τις σχέσεις γίνονται σταδιακά υπαρκτά, μαζί με το ρόλο του ατόμου σε αυτά και την ευθύνη του να τα διαχειριστεί.
- Οι σχέσεις από ριψοκίνδυνες και αποστασιοποιημένες γίνονται φιλικές και αποκτούν προσωπικό νόημα και βάθος.
- Το κέντρο αξιολόγησης του εαυτού και της εμπειρίας γίνεται εσωτερικό και το άτομο παύει να ορίζεται με βάση τις αξιολογήσεις που άλλοι του έχουν προσδώσει στην πορεία της ζωής του.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να τονιστεί πως η περιγραφή των 7 σταδίων της διαδικασίας της ψυχολογικής ανάπτυξης δεν γίνεται ούτε για να επιταχύνει τη θεραπευτική πορεία, ούτε όμως και να δημιουργήσει προσδοκίες στον θεραπευόμενο ή τον θεραπευτή να περάσουν από το ένα στάδιο στο επόμενο με βιασύνη και χωρίς οι αλλαγές να έχουν βιωθεί πλήρως.
Βιβλιογραφία
Cooper, M., & McLeod, J. (2011). Person-centered therapy: A pluralistic perspective. Person-Centered & Experiential Psychotherapies, 10(3), 210-223.
Kensit, D. A. (2000). Rogerian theory: A critique of the effectiveness of pure client-centred therapy. Counselling Psychology Quarterly, 13(4), 345-351.
Merry, T. (2014) Learning and Being in Person-Centred Counselling, PCCS Books.
Merry, T. & Lusty, B. (1993). What is Person – Centred Therapy? Loughton, Essex: Gale Centre Publications.
Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95-105.
Rogers, C. R. (1958). A process conception of psychotherapy. American Psychologist, 13(4), 142-149.
Rogers, C.R. (1961). On Becoming a Person. Houghton Mifflin, Boston.
Thorne, B. (2007). Person-centered therapy. In W. Dryden (Ed.), Dryden's handbook of individual therapy (5th ed., pp. 144–172). Sage Publications Ltd.
.svg){kind=logo}
