Burnout: Η εργασιακή εξουθένωση

Η σημασία του όμως είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Σύμφωνα με την έκθεση Global Workforce of the Future 2023 το 65% των εργαζομένων απάντησε πως πάσχει ή έπασχε στην δουλειά του από burnout. Τα ίδια ευρήματα έχουν αναφέρει και άλλες παρεμφερείς έρευνες (2020, 2021) όπου το 79% από ένα δείγμα 1501 εργαζομένων ανέφερε πως έχουν βιώσει burnout.

Τι είναι όμως η εργασιακή εξουθένωση; 

To burnout οφείλεται στο χρόνιο εργασιακό στρες που εξελίσσεται σταδιακά και μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας. Σε ψυχολογικό επίπεδο, το σύνδρομο αυτό μπορεί να προκαλέσει προβλήματα σε γνωστικό, συναισθηματικό και συμπεριφορικό επίπεδο. Ωστόσο, δεν πρόκειται για ένα προσωπικό πρόβλημα αλλά αποτέλεσμα της ίδιας της εργασίας.

Συμπτώματα:

Τα συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσει κάποιος είναι όλα η κάποια από τα παρακάτω:

1. Κούραση ή εξάντληση για μεγάλο χρονικό διάστημα
2. Αίσθηση πως είσαι αβοήθητος, παγιδευμένος ή και ηττημένος
3. Αίσθηση πως είσαι αποκομμένος ή μόνος στον κόσμο
4. Κυνική/αρνητική ματιά του κόσμου
5. Αμφιβολία για τον εαυτό σου
6. Αναβλητικότητα

Τι μας οδηγεί στο burnout;

Οι συνθήκες όπου εμφανίζεται το burnout μπορούν να περιγραφούν σε δύο πλαίσια:

Οργανωσιακοί παράγοντες:

1. Εργασιακή υπερφόρτωση:

Τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, όταν υπάρχει εργασιακή υπερφόρτωση απαιτείται παρατεταμένη προσπάθεια με ψυχολογικό αλλά και σωματικό κόστος για τον εργαζόμενο.

2. Συναισθηματική εργασία:

Η συναισθηματική εργασία αναγνωρίζεται ως η ψυχολογική διεργασία που χρειάζεται να κάνει κάποιος για να αυτορρυθμίσει τα συναισθήματα του και εν τέλει να επιδείξει τα συναισθήματα που θεωρεί ο εργοδότης του ως επιθυμητά.

Ο εργαζόμενος αναγκάζεται να κρύψει ή να ελέγξει αρνητικά συναισθήματα όπως π.χ ο θυμός για να συνταχθεί με τις επιθυμίες του εργοδότη του. Ταυτόχρονα, αναγκάζεται ενδεχομένως να επιδείξει ανύπαρκτα θετικά συναισθήματα προς τους πελάτες με επιπλέον κόστος.

Η συναισθηματική εργασία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για burnout.

Η καταστολή αρνητικών συναισθημάτων ή η προσποίηση θετικών μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική εξάντληση, αποστασιοποίηση και μειωμένη αίσθηση ικανοποίησης από την εργασία.

3. Έλλειψη αυτονομίας και επιρροής στην εργασία

Η έλλειψη αυτονομίας, ελευθερίας και επιρροής στην εργασία έχει συσχετιστεί θετικά με μεγαλύτερα ποσοστά εργασιακής εξουθένωσης.

4. Ασάφεια και σύγκρουση ρόλων

Είναι αναμενόμενο πως όταν ο εργαζόμενος δεν αντιλαμβάνεται τι ακριβώς απαιτεί η εργοδοσία από τον ίδιο ή/και δεν έχει ταυτόχρονα και αρκετές πληροφορίες για τον σκοπό της εργασίας του τότε τα ποσοστά burnout αυξάνονται. Το ίδιο συμβαίνει και όταν τα καθήκοντα του είναι ασυμβίβαστα ή άσχετα μεταξύ τους.

5. Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης

Όπως και εκτός της δουλειάς, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης είτε από τους συναδέλφους είτε από τους υπευθύνους αλλά και τυχόν εργασιακές συγκρούσεις μπορούν να επιφέρουν αυξημένα ποσοστά burnout.

6. Ακατάλληλες ώρες εργασίας

Σημαντικό επίσης είναι να αναγνωρίσουμε την επέκταση των ωραρίων (π.χ βραδινή εργασία, σπαστά ωράρια, υπερωρίες) και πως αυτά μπορούν να δημιουργήσουν συγκρούσεις ανάμεσα στην οικογενειακή και επαγγελματική ζωή. 

Ατομικοί παράγοντες:

Στο κομμάτι των ατομικών παραγόντων, η προσωπικότητα του κάθε ατόμου επηρεάζει πως αντιλαμβάνεται κάποιος το περιβάλλον εργασίας του και συνεπώς πως ανταποκρίνεται με τις απαιτήσεις της δουλειάς του.

Ένα παράδειγμα είναι η ύπαρξη χαρακτηριστικών προσωπικότητας (π.χ εξωστρέφεια, νευρωτισμός). Σημαντική είναι και η θέση ελέγχου που έχει ο κάθε εργαζόμενος ή αν υπάρχει συμπεριφορά όπως έντονος ανταγωνισμός, ανυπομονησία και παρορμητικότητα που χαρακτηρίζει συγκεκριμένες προσωπικότητες.

Σε κάθε περίπτωση όμως, χρειάζεται να επισημάνουμε πως το burnout είναι μια συνέπεια της έκθεσης σε συγκεκριμένες εργασιακές συνθήκες και όχι ένα ατομικό χαρακτηριστικό (π.χ προσωπικότητα).

Επιπτώσεις του burnout:

Οι επιπτώσεις του burnout διακρίνονται κατά βάση στο ψυχολογικό επίπεδο αλλά μπορούν να εκδηλωθούν και στο σωματικό πλαίσιο.

1. Ψυχολογικές επιπτώσεις

Μπορούν να εμφανιστούν προβλήματα συγκέντρωσης, μνήμης, δυσκολία στην λήψη αποφάσεων, μειωμένη ικανότητα αντιμετώπισης, άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή ικανοποίηση με τη ζωή, αϋπνία, χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυξημένη χρήση αλκοόλ και τσιγάρων.

2. Σωματικές επιπτώσεις

Είναι σύνηθες να εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία σωματικών συμπτωμάτων όπως μυοσκελετικός πόνος, γαστρικές ενοχλήσεις, καρδιοαγγειακές παθήσεις, πονοκέφαλοι, αυξημένη ευαλωτότητα σε μολύνσεις. Έχει παρατηρηθεί πως το burnout αυξάνει τα ποσοστά κορτιζόλης στο αίμα αλλά είναι και ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση του Διαβήτη Τύπου ΙΙ. 

3. Συμπεριφορικές επιπτώσεις

Πέρα από τις όποιες ψυχολογικές και σωματικές επιπτώσεις, έχει παρατηρηθεί πως το burnout συνδέεται με την έλλειψη εργασιακής ικανοποίησης, την χαμηλή οργανωσιακή δέσμευση, αυξημένη απουσία από το περιβάλλον εργασίας και χαμηλή απόδοση.

Ταυτόχρονα, έχει παρατηρηθεί πως ορισμένοι εργαζόμενοι με συμπτώματα burnout μπορεί να εμφανίζονται στην δουλειά τους αλλά να μην εκπληρώνουν όλες τις υποχρεώσεις τους. Τέλος, υπάρχουν και αποκλίνουσες συμπεριφορές όπως επιθετικότητα αλλά και χρήση ουσιών.

Αποτρέποντας το burnout:

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τον οποίους μπορεί ο εργαζόμενος να αντιμετωπίσει ή να προλάβει τις επιπτώσεις του burnout.

• Φυσική άσκηση:
  ‍Εχει αποδειχθεί σε διάφορες μελέτες πως η φυσική άσκηση μειώνει τις επιπτώσεις του burnout.
• Εκπαίδευση ενσυνειδητότητας (mindfulness):
  ‍Φαίνεται πως το mindfulness έχει εξαιρετικά αποτελέσματα μειώνοντας τις ψυχοσωματικές αλλά και τις συναισθηματικές διαστάσεις του συνδρόμου αυξάνοντας παράλληλα τις θετικές διαστάσεις (π.χ ενσυναίσθηση, συγκέντρωση).
• Αυτοαξιολόγηση:
  Ο εργαζόμενος θα μπορούσε να παρατηρεί τα σημάδια/συμπτώματα του burnout και μέσω της τήρησης ενός ημερολογίου να αναθεωρεί τις συμπεριφορές ή και τις πρακτικές αντιμετώπισης του. Ταυτόχρονα, συνίσταται και η χρήση ψυχομετρικών τεστ.
• Ψυχοθεραπεία:
  Συνήθως η ψυχοθεραπεία χρησιμοποιείται στις πιο ακραίες και δύσκολες περιπτώσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις η θεραπευτική προσπάθεια επικεντρώνεται στην ανάπτυξη της αυτορρύθμισης των συναισθημάτων, ασκήσεων χαλάρωσης και ανάπτυξη της αυτο-αποτελεσματικότητας.
• Οργάνωση του χρόνου:
  ‍Χρήση τεχνικών για να μοιραστεί πιο αποδοτικά ο χρόνος του εργαζόμενου. Μεγάλη έμφαση δίνεται στις προσωπικές ασχολίες, στην ρεαλιστική οργάνωση του χρόνου και στην ανάθεση καθηκόντων σε συναδέλφους.
• Επαναξιολόγηση του τρόπου εργασίας:
  ‍Εδώ δίνεται έμφαση στον τρόπο που διαχειρίζονται τους στόχους και το αντικείμενο εργασίας τους αλλάζοντας τον τρόπο που προσεγγίζουν τα προβλήματα με έναν τρόπο που δίνει ένα προσωπικό νόημα στην κάθε εργασία.

Κλείνοντας και σε κάθε περίπτωση όμως, το burnout δεν είναι κάτι το αναπόφευκτο. Μπορεί να αποφευχθεί αλλά και να αντιμετωπιστεί. Χρειάζεται όμως μια μεθοδική προσέγγιση που θα επικεντρώνεται και σε ατομικό αλλά και εταιρικό επίπεδο ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις αιτίες, τα συμπτώματα αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισης.

Άλλωστε, είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως όταν οι εργαζόμενοι νοσούν, νοσεί και η εταιρεία αλλά και αντίστροφα.

_____

Βιβλιογραφία

Θελερίτης, Χ., Αθηνών, Δ. Ι. Σ. Π., Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής, Ε. Σ. Α. Ψ., & Πανεπιστημίου, Κ. (2010). Σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης (burnout syndrome). Εγκέφαλος, 47(4), 193-198.

Euro2day. (2023, October 17). Adecco: Δύο στους τρεις εργαζομένους με burnout ουρανός [Adecco: Two out of three employees with burnout]. Retrieved from https://www.euro2day.gr/news/economy/article/2213416/adecco-dyo-stoys-treis-ergazomenoys-me-burnout-oyr.html

American Psychological Association. (2022, January). Special issue on burnout and stress. Monitor on Psychology, 53(1). Retrieved from https://www.apa.org/monitor/2022/01/special-burnout-stress

Edú-Valsania, S., Laguía, A., & Moriano, J. A. (2022). Burnout: A review of theory and measurement. International journal of environmental research and public health, 19(3), 1780.

Davis, P. (2023, August 1). Are you burned out or just exhausted? Forbes. Retrieved from https://www.forbes.com/sites/pauladavis/2023/08/01/are-you-burned-out-or-just-exhausted/

Mental Health UK. (n.d.). Burnout. Retrieved from https://mentalhealth-uk.org/burnout/

World Health Organization. (2019, May 28). Burn-out an "occupational phenomenon": International Classification of Diseases. Retrieved from https://www.who.int/news/item/28-05-2019-burn-out-an-occupational-phenomenon-international-classification-of-diseases

Το Burnout Syndrome ή αλλιώς το σύνδρομο της Εργασιακής Εξουθένωσης δεν είναι κάτι καινούργιο στην επιστημονική βιβλιογραφία.